Yaşlılık periyodunun en büyük zorlanmalarından birisi olan kayıpların Kahramanmaraş merkezli meydana gelen afetle birlikte hayli ağır yaşandığını belirten uzmanlar; afetler sonrasında yaşlı bireylerde en ağır olarak gözlemlenen hislerin endişe, kayıp, yas, ıstırap ve depresif ruh hali olduğunu söz ediyor. Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, yaşlı bireylere afet sonrası süreçte sakin bir ses tonunda ‘her şey yoluna girecek’ üzere telkin edici telaffuzlar eşliğinde inançlı alanlar oluşturulmasını, mahremiyetlerinin gözetilmesini ve su, tesbih, yastık üzere eserlerle ahenginin kolaylaşırılmaya çalışılmasını tavsiye ediyor.
Üsküdar Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü uygulamalı psikoloji öğretim vazifelisi İdil Arasan Doğan, ani gelişen afet durumlarında yaşlı bireylerin yaşadığı his durumlar hakkında değerlendirmelerde bulundu ve ruhsal uygun oluşlarının sağlanabilmesi için değerli tavsiyeler paylaştı.
Yaşlı birey için olağan yaşantı süratlice sağlanmalı
Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, ‘Afet durumları yaşlı bireylerin ahenk sağlamış oldukları şartların ansızın değişimi olarak belirmekte olup, bu değişimlere nasıl ahenk sağlanacağının yarattığı şiddetli bir süreçtir’ dedi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Bu süreçte kıymetli olan yaşlı birey için olağan yaşantının bir an evvel sağlanmasıdır. Temel amaç afetlerle birlikte vücuda, duyguya ya da dünyaya dair inançların sarsılması sonrasında beraberinde yaşanan kopmaların onarılması, kurulacak bağlantı ve dayanaklarla bu temasların tekrar oluşturulmasıdır. Öncelikle ruhsal birinci yardımda var olan tasaları ve fizikî durumu müdahale olmaksızın anlaşılmaya çalışılmalı fakat ruhsal sıkıntılar üzerine direkt soru sorulmamalıdır. Burada kilit nokta ruhsal triyajdır. Bunu yapacak görevlilerin gerekli eğitimleri almış olmaları, ne vakit ne yapacaklarını bilmesi epey kıymetlidir. Bilhassa afet süreçlerinin yarattığı kırılgan durumlar, yaşlılık periyodunun kendine has süreçleriyle yaşanabilecek kırılganlığı artırıyor. Maalesef ülkemizde yaşanan ve eşi gibisi olmayan Kahramanmaraş merkezli sarsıntıdan çok sayıda yaşlı etkilendi. Bakımevinde kalan yaşlılarımızın ise sonrasında ne yapacağını bilemez halde yardıma muhtaç kalması da durumun çaresizliğini ortaya koydu.”
Ani kayıplara farklı boyutlarda reaksiyon veriyorlar
Yaşlılık devrinin en büyük zorlanmalarından birisi olan kayıpların bu afetle birlikte hayli ağır olarak yaşandığını vurgulayan uygulamalı psikoloji öğretim vazifelisi Doğan, “Yaşlı bireyler periyodu itibariyle akran kaybı, eş kaybı, rol kaybı üzere birçok kayıpla karşı karşıya kalıyor. Apansız ve beklenmedik olan sarsıntı üzere afetlerde yaşanan kayıpları ise yaşlılar kendilerine nazaran farklı boyutlarda reaksiyonlar vererek karşılıyor. Bununla birlikte gerçeği inkar etme, mümkün ve var olan demansiyel süreçlerin atak göstermesi ile beliren unutkanlıklar, bilişsel aktivitelerde gerileme, yalnız kalma isteği ve içe çekilme belirtileri ağır olarak görülüyor. Kendince tahlil olarak düşündükleri ile sorunu çözemediklerinde ise gerginlik ve korku artıyor. Bu süreçler yaşlı bireyde oryantasyonda bozulma ve davranışsal süreçlerde kötüleşme ile sonuçlanıyor.” diye konuştu.
Korku, acı ve yas yaşıyorlar
Deprem üzere ani gelişen afetler sonrası yaşlı bireylerde en ağır olarak gözlemlenen hislerin endişe, kayıp, yas, üzüntü ve depresif ruh hali olduğunu söz eden Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, “Burada oluşan beklentisel hisler endişe, bir reaksiyon olarak ortaya çıkan kayıp, yasa eşlik eden ıstırap duygusu ve duygusuzluk olarak söz edilebilecek durum ise depresyon olarak açıklanabiliyor. Yaşlıların bu travmayı en az hasarla atlatabilmesi için kişilerarası takviye düzeneklerinin harekete geçirilmesi ve bakım süreçlerinin tez olarak devreye sokulması hayli kıymetli. Bu bağlamda yakınlarına süratlice ulaşım, yemek ve suyun hazır bulundurulması ve bir yere sevki gerekli ise karar önceliği gerekiyor.” dedi.
İhtiyaçları hazırda bulundurulmalı
Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, süreçte verilen suyun yaşlıların ahenk sağlaması ve sakinleşmesini kolaylaştırdığını söyledi ve kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Uyum sağlamaya yönelik öbür objeler tesbih, yastık üzere eserler olarak düşünülebilir. Bunların yanı sıra yaşlıların afetleri en az hasarla atlatabilmeleri, ‘o an orada olmak ilkesi’ ile oluşacak psikososyal çalışmalar ve sakin bir ses tonunda ‘her şey yoluna girecek’ üzere telkin edici telaffuzlar eşliğinde inançlı alanlarının oluşturulmasına bağlıdır. Mahremiyetlerinin gözetilmesi, kullandıkları ilaç, gözlük ve işitme aygıtlarının evvelden yedeklerinin hazır bulundurulması, şayet yaşlının demansı var ise kesinlikle daha evvelden var olan yer belirleyicisinin olması, isminin yer aldığı bir takının kullanılması üzere uygulamaların bu noktada önleyici ve esirgeyici müdahaleler ortasında yer aldığı söylenebilir. Ek olarak yaşlı birey Alzheimer’lı bir hasta ise muhtemelen bırakılan yerde durmayacaktır, bu nedenle epeyce dikkatli olunmalıdır. Afet alanında takviye veren kimselerin yaşlı ve demanslı hasta ile bağlantı konusunda eğitiminin sağlanması da hayli kritiktir. Bunlarla birlikte hazır halde bekletilecek acil afet bakım merkezlerinin oluşturulması epeyce kıymetlidir.”
Disiplinlerarası iş birliği ön plana çıkıyor
Disiplinlerarası iş birliğinin çok kıymetli olduğu bu süreçlerde geriatri – geropsikiyatri temelindeki kişilerarası yaklaşımların, hayatı gözden geçirmenin, bilişsel fonksiyonların aktivasyonuna yönelik ve küme temelinde yapılacak çalışmaların aktif olacağını belirten Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, “Bir umut aşılama olarak yaşlı bireyin toplumsal iştirakinin sağlanması, işe yaramışlık hissinin desteklenmesi tahminen de süreçte en kıymetli olumlu müdahale olarak görülebilir. Ek olarak yaşlı bireyin birlikte yaşadığı ve bağlantıda olduğu aile üyeleri ile bakım verenler, bakım merkezi çalışanları ya da başka hizmet veren şahıslara yönelik yaşlılık, yaşlı bakımı üzerine psikoeğitim verilmesi yaşlanan bir toplum olarak toplum ruh sıhhatimize katkı sağlayacak olup acil afet durumlarında önleyici bir sistem olarak fonksiyon görecektir.” sözlerini kullandı.
